✨Những dấu chân ngân dài

TỰA

Hòa thượng Thích Nguyên Giác

Cuối thu PL. 2556 (năm Quý Tỵ - 2013), tôi may mắn được tháp tùng quý thầy và Phật tử Quảng Hương Già Lam đi chiêm bái các Phật tích ở Ấn Độ theo sự hướng dẫn của thầy Pháp Tịnh, người bấy giờ đang làm nghiên cứu sinh ngành Phật học ở Đại học New Delhi, khá rành về các thánh tích và từng dẫn nhiều đoàn tăng ni Phật tử đi chiêm bái. Ngoài Tứ động tâm là Kapilavastu ở Nepal, nơi Phật đản sanh; Bodhgaya ở Bihar nơi Ngài thành đạo; Vườn Nai (Sarnath) ở Varanasi nơi Ngài chuyển pháp luân đầu tiên; và Rừng Sa-la ở Kuṣinagara, bang Uttar Pradesh, nơi Ngài nhập diệt, chúng tôi được thầy dẫn đến chiêm bái những nơi mang đậm dấu ấn Đức Thế Tôn để lại, như Tinh xá Trúc Lâm, Tinh xá Kỳ Hoàn, Đông viên Lộc Mẫu do bà Tì-xá-Khư cúng Phật và tỉ-kheo tăng làm nơi an cư tu tập, Hương tháp tại Belugāma ở Tì-xá-li, nơi Đức Phật ôn lại cho các đệ tử 37 yếu tố giác ngộ, rồi công bố địa điểm Ngài sẽ nhập Niết bàn sau ba tháng nữa kể từ hôm ấy, Đại tháp Kesariya Buddhastūpa do Aśoka xây dựng đánh dấu nơi Đức Phật tặng bình bát của Ngài cho dân Tì-xá-li làm kỷ niệm và hiện thần thông ngăn họ đi theo Ngài về Kuṣinagara, nền tháp Aśoka dựng trên vườn nhà của Cunda ngày xưa ở Pava, nơi Đức Phật thọ dụng bữa ăn cuối cùng do ông ấy cúng dường trước khi đến khu rừng Ngài sẽ nhập diệt vào khuya ngày hôm ấy.

Mới được đặt chân lên chỉ bấy nhiêu thánh tích, lòng tôi đã dâng lên biết bao mối cảm xúc khi mường tượng thấy hình ảnh và pháp âm Ngài hiện về sinh động tại những nơi ấy qua các bài kinh tôi từng đọc qua, nhất là Kinh Du hành trong Trường A Hàm thuộc Hán tạng, hoặc Kinh Đại bát Niết bàn trong Trường Bộ kinh của tạng Pāli. Đối chiếu những sự việc ghi lại trong hai bản kinh này, cũng như những bản kinh và các tư liệu khác, nhất là Luật tạng, cùng với thực tế chúng tôi được dẫn đến tham quan, tôi nhận ra tính xác thực và giá trị lịch sử quý báu của các tư liệu này. Có điều địa danh ghi lại trong các bản kinh phần lớn không còn giống với địa danh lưu hành ngày nay. Vì vậy, trải qua trên 2.500 năm vật đổi sao dời, nhiều thánh tích vẫn chưa được xác định, lắm khi còn bị nhận lầm. Hôm được dẫn đến tham quan cái giếng Đức Phật lấy nước uống lần cuối bên bờ sông Hiranyavatī cạnh Đại tháp Niết bàn, nơi được cho là Ngài băng qua để đến rừng Sa-la nhập diệt, tôi vẫn còn ngờ ngợ, thấy không giống như Kinh Du hành mô tả.

Đến năm 2017, được dịp đi chiêm bái Phật tích lần thứ hai, cũng thầy Pháp Tịnh hướng dẫn, nhưng có thêm ông Shailesh Singh, hướng dẫn viên du lịch người Ấn, phụ giúp chuyện ăn ở. Nhờ hướng dẫn viên này, dù chưa đủ duyên đến được khúc sông A-nan lấy nước cho Thế Tôn dùng sau ba lần Ngài yêu cầu, chúng tôi cũng may mắn đến được bến sông Kakuttha, nơi Đức Phật đã tắm và uống bát nước cuối cùng, trước khi băng qua đoạn sông này đi về rừng Sa-la ở Kuṣinagara để nhập diệt. Nhân chuyện này, tôi hỏi anh ấy về cái hồ Đức Phật đã xuống giặt tấm vải Ngài lượm được trên đường để biếu Ưu-lâu-tần-loa Ca-diếp (Uruvela Kaśyapa). Anh cho biết, nó là một hồ thiêng của tín đồ Ấn giáo, nằm gần Bồ đề đạo tràng. Bấy giờ đoàn chúng tôi rất tiếc phải bỏ lỡ cơ hội đến thăm, vì đã đi qua nó quá xa, lại ngược đường.

Còn rất nhiều chỗ tương tự như thế được ghi lại trong các kinh sách, nhưng chúng tôi chưa đủ duyên đi đến và mong được đến chiêm bái một lần trong đời, nào là bờ sông A-no-ma, nơi Thái tử Tất-đạt-đa cắt tóc xuất gia tìm đạo, bảo ngựa Kiền Trắc và Xa Nặc trở về; nào là thảo am nơi Bồ tát tu học định vô sở hữu xứ với đạo sĩ Alara Kalama, thảo am Ngài tu học định Phi tưởng phi phi tưởng xứ với đạo sĩ Udaka Rāmaputra; nào là vườn xoài của kỹ nữ Ambapāli nơi Đức Phật thuyết lại cho các tỉ kheo nghe kinh Tứ niệm xứ, miếu Capala nơi Ngài dạy A-nan hãy nương tựa chính mình, nương tựa bằng chánh pháp, hãy thắp sáng mình lên, thắp sáng bằng chánh pháp; nào là khu rừng Siṃsapa ở thành Bhoganagara nơi Ngài giảng bài kinh Bốn đại giáo pháp, đưa ra tiêu chuẩn xác định lời Đức Phật dạy, v.v... 

Để thực hiện mong ước ấy, điều tiên quyết là phải biết chính xác tên hiện nay của những địa danh trong kinh sách ghi lại chỗ Đức Phật dừng chân, bấy giờ mới có thể sắp xếp một hành trình thuận tiện và hợp lý được. Tôi bày tỏ ý định này với anh Hồ Đắc Túc, một thành viên trong đoàn chiêm bái Phật tích năm ấy, và đề nghị anh cố gắng tìm cách xác định địa danh mới của những nơi Đức Phật từng lưu lại dấu chân trên bước đường hóa thân thuyết pháp độ sinh của Ngài. Việc ấy sẽ giúp ích rất nhiều cho việc hành hương chiêm bái, cũng như cho việc học hiểu chính xác cuộc đời của Đức Từ phụ.

Nhờ giáo sư chuyên về Phật giáo sử ở Đại học Cardiff là Max Deeg hướng dẫn, sau hơn hai năm sưu tập, nghiên cứu các tư liệu khảo cổ, và lịch sử Phật giáo Ấn Độ của những chuyên gia hàng đầu xưa nay trên thế giới, đặc biệt là cuốn Phật quốc ký của ngài Pháp Hiển, một tư liệu quý giá mà các nhà khảo cổ học đã dựa vào đó để khai quật hầu hết các Phật tích mà ngày nay mọi người trên thế giới đến chiêm bái, anh đã viết thành tác phẩm Những dấu chân ngân dài này.

Đây là một tư liệu hết sức quý giá đã được biên soạn một cách khoa học. Nó thật cần thiết không những cho những ai muốn tìm đến chiêm bái những nơi từng ghi lại dấu chân Đức Phật, mà còn cho những người muốn nghiên cứu thực địa về lịch sử Phật giáo Ấn Độ cổ đại. Bằng việc xác định địa danh, số đo do-tuần (yojana) và lý mà Pháp Hiển đã sử dụng trong tác phẩm Phật quốc ký của ngài, tác giả góp phần mở đường và tạo điều kiện thuận tiện cho những nghiên cứu và khai quật thêm sau này các thánh tích ở trên mặt đất, hoặc còn vùi sâu rất nhiều dưới lòng đất Ấn Độ. Một điểm thú vị khác nữa đáng ghi nhận là tác giả đã lần theo bước chân ngài Pháp Hiển, vẽ lại con đường tơ lụa trên biển mà các thương nhân ngày xưa đã sử dụng để đi lại buôn bán từ Ấn Độ, qua Tích Lan, đến Lâm Ấp của Việt Nam và Quảng Châu của Trung quốc. Nó như vậy không những cung cấp chứng cứ cho việc nghiên cứu lịch sử Phật giáo du nhập vào Việt nam trong thời kỳ đầu, mà còn góp phần cho những nghiên cứu về lịch sử các nền văn hóa, tôn giáo cổ đại của các nước châu Á chịu ảnh hưởng nền văn hóa Ấn.

Tóm tắt một ít nội dung của nó, chúng tôi mạo muội ghi lại mấy dòng trên đây. Trước là bày tỏ lòng biết ơn tác giả đã giúp chúng tôi điều kiện để thực hiện ước nguyện của mình. Sau là trân trọng giới thiệu với độc giả công trình biên soạn rất khoa học và giá trị này.

 Quảng Hương Già Lam

 PL. 2564, đầu xuân Tân Sửu

Nguyên Giác

Lời nói đầu

Một sáng sớm tháng 9 năm 2017 tại thị trấn Kuṣinagara vùng bắc Ấn, lúc qua khỏi cổng chính một thánh tích, tôi nghe giải thích hai cây sala phía tay phải lối đi chính là chỗ Phật nhập niết bàn. Hai cây sala cao song song, trơ trọi trên một khoảng cỏ xanh, sương mai còn lảng vảng quanh ‘tha la song thọ thị hiện Niết Bàn’. Không thấy bia ký hay bảng hiệu nào quanh đây ghi lại một đại sự như vậy.

Quả nhiên không phải. Chỗ Phật nhập diệt giữa hai cây sala là nền tháp ngay phía sau chùa và tháp Niết Bàn. Hai cây sala gần cổng chính chỉ là biểu tượng của sự kiện trọng đại. Giờ đây, toàn khu di tích yên ắng, và bình yên. Năm 1876, khi nhà khảo cổ Archibald Carlleyle khai quật chốn này, khung cảnh không thanh bình như vậy. Cả khuôn viên là rừng rậm, ông Carlleyle ‘không thể đi sâu vô rừng hơn một mét’. Sau khi thuê nhân công dọn lối đi, ông tiến hành khai quật và khi đào sâu xuống ba mét thì thấy một tượng Phật nằm dài hơn sáu mét đã bể ra nhiều mảnh, hai chân tượng, bàn tay trái, cánh tay trái, phần thân cho đến hông tượng, một phần đầu và mặt, đều bị bể rời. Tuy vậy tôn tượng bằng sa thạch màu đậm đỏ pha màu vàng của đất sét vẫn nằm nghiêng phía tay phải. Carlleyle thiếu tiền và thiếu cả thực phẩm nhưng không dám rời nơi khai quật vì sợ các di vật bị đánh cắp. Ông lần lần phục hồi lại tôn tượng, dựng lại chùa, cho biết cùng với chỗ tượng Phật nhập diệt, ông còn thấy các cột gỗ và các mảnh xương người cháy đen mà theo ông, do có một thời chùa chiền và tăng lữ nơi đây đã bị gươm và lửa bách hại.

Trải qua nhiều khó nhọc nhà khảo cổ mới tìm ra một đại thánh tích cho bao người đến chiêm bái. Một di sản lớn được cống hiến bằng nhiều khổ lụy, người sau chỉ việc tiếp nhận nhưng vẫn không làm tròn. Vì vậy sẽ là ‘không phải’ nếu ngày hôm nay mình thong thả đến đây lại tin nhầm một địa chỉ, trong khi các dấu tích vốn đã được người đi trước khai phá và công bố tỏ tường.

Từ buổi sáng ấy, theo lời dạy của Ôn Nguyên Giác, tôi khởi nghĩ phải tìm những cứ liệu đáng tin để xác định các địa chỉ còn tồn nghi liên quan đến những nơi Đức Phật đã đi qua. Tôi bắt đầu bằng cuốn sách Phật quốc ký của Pháp Hiển, vị đại sư Trung Hoa rời Trường An năm 399 lúc ngài đã trên 60 tuổi, mất sáu năm đi đường bộ để đến trung bộ Thiên Trúc, tức miền đông bắc kéo dài đến tây bắc của Ấn Độ bây giờ. Pháp Hiển ở lại Thiên Trúc từ năm 405 đến 411, sau đó vượt biển về đến Trung Hoa lúc ngài đã gần 80 tuổi. Đến các địa danh liên quan đến tiền thân và cuộc đời Đức Phật, Pháp Hiển đều ghi chép. Đây là cuốn du ký đầu tiên viết về cổ Ấn Độ, truyền cảm hứng cho nhiều học giả đông tây kim cổ.

Trong non 200 năm qua, kể từ bản dịch đầu tiên ra Pháp ngữ năm 1836 của Abel Rémusat, Phật quốc ký đã được dịch và khảo cứu qua nhiều ngôn ngữ, nhưng Việt ngữ chỉ có bản dịch của Hòa thượng Thích Trí Quang, in năm 1994, với tựa Cao tăng Pháp Hiển. Trong lời tựa, Hòa thượng viết: ‘Trong khi dịch truyện ngài Pháp Hiển, điều đáng tiếc là tôi không có bản Phật quốc ký địa danh khảo chứng … Nếu có thì địa danh trong truyện đã được ghi chú tên mới cả. Cầu mong có ngày và có người làm việc này.’ [tôi nhấn mạnh]

Pháp Hiển phiên âm các địa danh cổ nên thật không dễ dàng gì để xác định địa danh đó trên bản đồ ngày nay. Các học giả đông tây đã tốn rất nhiều công sức để truy tìm, không chỉ đối chiếu văn liệu, di chỉ và di vật khảo cổ mà còn suy luận từ phong cảnh xã hội và không gian văn hóa theo mô tả của Pháp Hiển. Tôi bắt chước họ, truy nguồn các địa danh hầu vẽ lại bộ trình và hải trình của Pháp Hiển. Trong hai năm 2018 và 2019, nhờ fellowship của hai trường đại học của Anh, School of Oriental and African Studies (SOAS University of London) và University of Leeds, tôi đã tìm được nhiều tài liệu tại thư viện của hai đại học này và các nơi khác ở Anh quốc, lại được giáo sư chuyên về Phật giáo sử là Max Deeg của Đại học Cardiff chỉ dẫn sự thật-giả của tư liệu, nên công việc nghiên cứu về địa danh trong Phật quốc ký tương đối thuận lợi. Càng tìm hiểu, càng thấy Phật quốc ký đóng góp to lớn cho công cuộc tìm lại các đại thánh tích Phật giáo ở Ấn Độ. Học giả phương Tây rất hứng thú với những mô tả chơn chất của Pháp Hiển, giúp họ hiểu thêm lịch sử Phật giáo đã được truyền vào Trung Hoa như thế nào. Hải trình về lại Trung Hoa của Pháp Hiển cũng giúp học giới suy ra con đường và thời điểm đạo Phật đã du nhập các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Họ không chỉ vẽ lại đường đi của Pháp Hiển – điều đó không khó tuy không phải hoàn toàn chính xác – mà còn dựng lại phong cảnh Phật giáo trên đất Ấn, đối chiếu những gì Pháp Hiển tả với kinh điển, và bằng các cứ liệu khoa học nhiều ngành, cho ta thấy Tam tạng kinh điển có thể được xác minh bằng sử liệu, ngôn ngữ, văn hóa và khảo cổ. Thí dụ Đức Phật huyền ký Hoa Tử Thành (Pataliputta, hay Hoa Thị Thành/Patna bây giờ) sẽ trở nên hưng thịnh và rồi diệt vong bởi nước và lửa. Một trăm năm sau lời Phật, sử gia Megasthenes của Hy Lạp, không hề biết đạo Phật, đã xác nhận như vậy trong cuốn sách Indica của ông. Một ngàn năm sau lời Phật, Pháp Hiển khi đến Hoa Tử Thành cũng mô tả sự hưng thịnh của Patna. Trong Kinh Du Hành, trên chặng đường cuối cùng từ Vương Xá (Rajgir) đến Câu Thi Na (Kuṣinagara) để nhập diệt, Phật dừng chân ở Hoa Tử Thành và nói cho A Nan biết thành trì này đang được xây dựng với sự trợ giúp của chư thiên. Sử gia Megasthenes khi ở Hoa Tử Thành đã thốt lên ‘kinh thành này phải do thần thánh xây dựng mới được như vậy.’ Pháp Hiển tả Hoa Tử Thành ‘toàn do quỉ thần làm ra, không thể thế gian mà làm được.’ Các khảo cổ trong 200 năm qua xác nhận do sông Hằng đổi dòng chảy nên đã cuốn đi một phần thành, và rất nhiều trụ thành từng bị lửa đốt nên kinh thành huy hoàng một thuở đã suy tàn.

Đường biển của Pháp Hiển, bắt đầu từ Tamluk thuộc West Bengal trên đất liền Ấn Độ, đến Tích Lan, rồi từ Tích Lan băng qua Đông Nam Á, đã củng cố thêm chứng cứ đã có thương buôn từ Ấn đã đến Đông Nam Á trong thiên niên kỷ trước Tây lịch (TTL). Họ cũng đi bằng đường bộ sau khi thuyền cập bờ vịnh Andaman phía Miến Điện, băng qua biên giới (ngày nay) Thái – Miến (chỗ có cầu Kwai nổi tiếng trong Thế chiến 2), để qua Thái rồi đến thẳng Cambodia và Phù Nam (miền nam nước ta bây giờ). Thương nhân và hàng hóa không đi một mình. Cùng với thương nhân và hàng hóa tất nhiên có văn hóa, triết lý, và tôn giáo. Các chứng cớ khảo cổ và thư tịch đã xác định được hoạt động ‘toàn cầu hóa’ trong vùng Nam Á và Đông Nam Á TTL. Và chúng ta không thể không nghĩ tới việc đạo Phật đã vào Việt Nam nhiều năm trước Tây lịch, đầu tiên từ hướng nam.

Việc tìm tòi các địa danh trong Phật quốc ký cũng đưa cuốn sách này đến một phương trời mới không có trong dự tính ban đầu. Trước tiên là cách tính độ dài của một ‘do-tuần’ (yojana) mà ta thường đọc trong kinh nhưng không thể hình dung một do-tuần dài bao nhiêu km (Chương 2). Tìm hiểu về cách đo đạc dựng lại được phần nào bức tranh văn hóa xã hội của Ấn Độ cổ đại. Việc khảo cứu thắng tích lại giúp biết thêm Ấn Độ hiện tại đang tìm mọi cách để chứng minh (một cách khiên cưỡng) rằng, thời niên thiếu của Phật ở Ấn Độ chứ không phải ở Nepal (Chương 3: Đi tìm quê cha Ca Tỳ La Vệ). Truy vết các địa danh khi Pháp Hiển đã vào đến xứ Thiên Trúc, ta lại bùi ngùi gặp lại các nơi chốn mà Đức Phật đã dừng chân trong hành trình cuối cùng của ngài (Chương 4). Theo Pháp Hiển ra biển và lênh đênh hằng tháng trời vì bão tố, ta biết một vài học giả Trung Quốc cho rằng Pháp Hiển là người khám phá ra Mỹ châu chứ không phải Kha Luân Bố. Một câu chuyện ‘thiên lôi’ hóa trang dưới nhãn hiệu thư tịch (Chương 8: Đêm Ba Tư).

Nhưng ngụy thư không chỉ có ở Tàu. Biên niên sử của Tích Lan chép một phần tám xá lợi của Phật ở Rama, Nepal, đã ‘theo sông trôi ra biển’ để đến Tích Lan vào khoảng thế kỷ 1 TTL. Chúng ta biết công bố này không thật vì thế kỷ 5 và 7, khi Pháp Hiển và Huyền Trang đến chiêm bái xá lợi ở Rama, cả hai ngài đều không thấy dấu tích dòng sông nào cả, chỉ có một hồ nước bên cạnh tháp xá lợi. Khảo sát bằng viễn thám và radar xuyên đất của nhóm giáo sư Đại học Bradford cuối thế kỷ 20 cũng không thấy dấu tích sông nước gì gần tháp xá lợi Rama. Hơn nữa, không phải tư liệu nổi danh là hoàn toàn đáng tin nếu ta chỉ ‘chấp’ vào tên tuổi của tác giả, chẳng hạn ngay cả các khảo sát của nhà khai sinh cục khảo cổ Ấn Độ, tướng Alexander Cunningham, trong cuốn sách đồ sộ The Ancient Geography of India năm 1871, cũng có nhiều thiếu sót trong việc xác định địa danh.

Tôi đã dự tính cuốn sách này sẽ phát hành sau khi xác định, và đến được, bờ sông Anomā ngay chỗ Thái tử Tất Đạt Đa trút bỏ hoàng phục, cạo bỏ râu tóc để đi tìm giải thoát cho muôn loài. Nhưng ít nhất từ năm 1871 cho tới nay, hành trình đi tìm tọa độ của bến sông này thông qua nhiều tài liệu khảo cổ và sử địa vẫn không có câu trả lời chắc chắn (xem phần Bạt). Giáo sư Max Deeg đầu năm 2021 cũng cho rằng không xác định được Anomā (xem phần Bạt). Trước đó, Shrestha trên tạp chí Ancient Nepal của Cục Khảo cổ Nepal tháng 12 năm 2006, đã cho rằng sông Anomā bây giờ là sông Narayani, cũng là biên giới giữa Nepal và Ấn. Vẫn là một cách nói hồn nhiên không căn cứ. Năm 2020 tôi nhờ ông Shailesh Singh ở Ấn Độ tra cứu và liên hệ với Cục Khảo cổ Ấn và Khảo cổ Patna thì ông cho biết hai nơi này không xác định được sông Anomā, ông còn nói thêm các công ty du lịch sẽ chỉ chỗ ‘tầm bậy.’ Đúng vậy, các trang web du lịch của Nepal và Ấn không phải địa chỉ đáng tin dù họ luôn sẵn sàng ‘tôi biết chỗ ấy’.

Giữa muôn vàn thông tin, đi tìm lại dấu tích đánh dấu sự khởi đầu của một nguồn mạch làm chấn động ba cõi không chỉ cần cảm xúc mà rất cần sự suy nghiệm để không bị nao núng bởi những trang sách mỹ miều hay choáng ngợp trước các lộng ngôn nhưng không mảy may đượm hương sắc chân lý. Vì vậy, nơi vị vương tử rời khỏi lưng ngựa chiến trường chinh, trả lại đời sống vương giả, vẫn trông chờ túc duyên để xác định, vẫn đang chờ những người trẻ tuổi tiếp bước tìm kiếm theo một cách riêng, như người con chí hiếu chợt động tâm tìm đường về nhà để nhận thừa kế một gia tài vô biên.

Lên đường tìm kiếm một dấu tích không phải để thỏa mãn nhu cầu trí thức tạm bợ mà để, trên hành trình ấy, tập cho đầu óc tỉnh táo biết phân biệt thiệt-giả. Ta sẽ dựa vào thánh điển, ‘y pháp bất y nhân’, để rõ ai là người mượn tư tưởng và ngôn từ của cổ nhân rồi bịa đặt thêm thắt vì mục đích riêng. Trong thế giới loạn thông tin, lời của Nguyễn Du là một nhắc nhở để nhận ra đâu là các thông điệp mượn Phật làm danh: ‘Ngã độc Kim Cương thiên biến linh … Chung tri vô tự thị chân kinh’ (Ta đọc kinh Kim Cang hơn nghìn biến … Mới biết kinh không chữ là chân kinh).

Lên đường tìm kiếm là dừng lại trước những tất bật thường ngày, biết cảm kích trước công lao khó nhọc của cổ nhân, và cả nhiều người thời nay vẫn âm thầm chắp nhặt những mảnh rời quá khứ để dựng lại tinh hoa đang bị lãng quên. Cuối thế kỷ 20, nhiều người dân Afghanistan khốn khổ đã dấu hàng nghìn bản kinh khắc trên lá cọ đã bể nát, vượt dãy Hindu Kush miền bắc Afghanistan để trốn chạy Taliban. Hàng nghìn mảnh vỡ ấy, một đống lá cây và vỏ cây lộn xộn, được các học giả bắc Âu và Nhật Bản tỉ mỉ và ròng rả nhiều năm trường sắp lại thành các bản kinh cổ xưa nhất mà nhân loại từng biết, những bản kinh từ thế kỷ 2. Hình ảnh người dân ôm thánh điển chạy bán sống bán chết để trốn ác ma gây bao cảm xúc và truyền cảm hứng không nguôi.

Phật quốc ký, với nguyên tác chỉ 14.031 chữ Tàu, nhưng cất giữ nhiều kho tàng sử liệu không chỉ về Ấn Độ mà còn của đạo Phật. Những người hữu tâm (và hiếu sự lai rai) sẽ tìm thấy nhiều đề tài thú vị chưa được khai thác hết, thí dụ cách giữ gìn giới luật của tăng sĩ vào thế kỷ 5, để hiểu tại sao Pháp Hiển chỉ tìm cầu duy nhất tạng Luật trong Tam tạng kinh điển khi ngài lập đi lập lại ‘phép tắc nghiêm chỉnh từ khi Phật nhập diệt đến giờ.’ Và từ phép tắc nghiêm chỉnh ở xứ Thiên Trúc ta sẽ hiểu tại sao Pháp Hiển gọi quê hương Trung Hoa của ngài là ‘biên địa’, lại gọi xứ Thiên Trúc là ‘Trung Quốc’ (Phạn: Madhyadeśa). Khi đến nước Ô Trường (phía bắc Pakistan ngày nay), Pháp Hiển cho biết từ đây trở đi người dân chỉ nói một thứ tiếng gọi là ‘Trung Thiên Trúc ngữ’. Với tiết lộ này, đối chiếu với du ký của nhà sư Huệ Siêu người Hàn quốc đến Ấn vào thế kỷ 8, các học giả gần như chắc chắn toàn cõi Thiên Trúc – trừ người nông dân ở phía nam Ấn có phương ngữ hơi khác – đều nói một một thứ tiếng. Hoặc Pháp Hiển kể hai lần gặp đại nạn trên biển ngài đều niệm ‘Quán Thế Âm’, từ thể hiện tâm chứng này các học giả lại tìm xem kinh Diệu Pháp Liên Hoa vào thế kỷ 5 do ai dịch và dịch như thế nào. Các chuyên viên khí tượng lại thắc mắc tại sao Pháp Hiển dùng chữ ‘tín phong’ khi nói thuyền thuận buồm xuôi gió, gặp bão trên Vịnh Bengal thì gọi là ‘đại phong’ nhưng gặp bão trên Biển Đông lại gọi là ‘hắc phong’.

Quả thật, mỗi câu trong Phật quốc ký là một thông tin vô giá, truyền cảm hứng vô cùng cho học giới, và họ vẫn miệt mài tìm hiểu trong suốt gần hai thế kỷ qua.

Phật quốc ký là một hành trình thể nghiệm tâm chứng và đạo nghiệp riêng của Pháp Hiển, nhưng lại dựng nên một đại cảnh, trong đó những bước chân tri đạo của ngài chuyển động trầm mặc trên bờ cõi bao la của một tôn giáo sinh động. Chúng ta thấy lại hành trình ngoạn mục vào đêm Thái tử Tất Đạt Đa rời kinh thành, bồi hồi với dấu ấn vô thường và lời dặn dò của Phật trên hành trình cuối cùng.

Cuốn sách này mới chỉ là phác thảo nên mong được người đọc bổ khuyết. Mục tiêu là cố gắng xác minh một số địa danh trong hành trình thủy-bộ của Pháp Hiển, và cụ thể hóa một vài nơi chốn ít người biết mà Đức Thích Tôn đã đi qua. Các Phật tích nổi tiếng ở Nepal và Ấn Độ như Lâm Tì Ni, Bồ Đề Đạo Tràng, núi Linh Thứu, Vườn Lộc Uyển, Câu Thi Na (nơi Phật nhập diệt) sẽ không được mô tả trong sách này vì ai cũng biết. Ở cuối mỗi chương đều có phần chú thích và giới thiệu các nghiên cứu trong cùng đề tài để giúp người đọc đỡ mất thì giờ khi cần tìm các cứ liệu giá trị.

 Sách dựa theo bản dịch Việt ngữ Cao tăng Pháp Hiển của Hòa thượng Trí Quang, và bản chính văn Cao tăng Pháp Hiển truyện trong Đại chính Tân tu Đại tạng kinh quyển 51 số hiệu 2085, và các bản dịch Phật quốc ký bằng Pháp, Anh, và Đức ngữ của Abel Rémusat, Samuel Beal, Herbert Giles, James Legge, Max Deeg, và Li Rongxi.

Lần dò theo dấu chân của Như Lai và sứ giả của Ngài là quét đi lớp bụi đời để hiện ra bước chân của các bậc vĩ nhân thuở nọ. Khi các Ngài cất bước, không một hạt bụi nào tung lên dù thời gian đã phủ hàng lớp lớp bụi mờ. Dấu chân ấy vẫn ngân vang và còn nguyên vẹn đó. Trong hành trình đem tâm đi tìm lại dấu chân của người xưa, nếu chỉ nhắc được người xem nhớ lại nguồn mạch tâm linh rồi suy nghiệm hư thật trong thời đại nhiễu loạn thông tin thì hành trình ấy đã được vô ngần ân sủng.

 Hồ Đắc Túc

Mục lục

TỰA

LỜI NÓI ĐẦU

Chương 1: Thấy sao, viết vậy

Chương 2: Khoảng cách, không gian và thời gian

Chương 3: Đi tìm quê cha Ca Tỳ La Vệ

Chương 4: Lần cuối, từ Vương Xá đến Câu Thi Na

Chương 5: Chỗ Phật kinh hành 

Chương 6: Đường bộ, các nơi Pháp Hiển tới

Chương 7: Đường biển, một mình

Chương 8: Đêm Ba Tư

BẠT

Cái đuôi ngựa

Cảm ân

Thư mục

Chỉ mục

Peter Đại Đế - Sự trỗi dậy của Đế quốc Nga - Robert K. Massie

Nhắc tới Peter Đại đế, chúng ta thường được biết đến với những cụm từ như: Người Cha của Tổ quốc, Nhà lãnh đạo kiệt xuất của nước Nga… Ông được xem là một trong

Lịch Sử Văn Minh Ấn Độ

Lịch Sử Văn Minh Ấn Độ Trong giới biên khảo, sử gia giữ một địa vị dặc biệt, vì sức làm việc phi thường của họ. Họ kiên nhẫn, cặm cụi hơn hết thảy các

Sách - Lược sử khoa học (tặng kèm bookmark thiết kế)

Tác giả: William Bynum Dịch giả: Đức Long Nhà xuất bản: Thế Giới Số trang: 364 Kích thước: 15.5 x 24cm Ngày phát hành: 12-2018 Cuộc sống hiện đại với vô vàn sự vật hết

Lịch Sử Các Lý Thuyết Truyền Thông

LỊCH SỬ CÁC LÝ THUYẾT TRUYỀN THÔNG (Histoire des théories de la communication) Từ lâu, truyền thông (communication) vốn là một khái niệm bao hàm rất nhiều ý nghĩa khác nhau. Giờ đây, sự phát

Trạm Đọc | Tính Chuyên Chế Của Chế Độ Nhân Tài

Cỗ máy sàng lọc “nhân tài” hoạt động hết công suất; thực trạng phân biệt đối xử giữa người giỏi – người bình thường ngày càng hiện rõ trong xã hội hiện đại. Liệu bạn

SỰ THẬT VỀ NẠN ĐÓI 1945: Thảm Họa Lịch Sử Và Khát Vọng Sống Của Một Dân Tộc – Nguyễn Quang Ân – Omega Plus - NXB CTQGST

Hơn tám mươi năm đã trôi qua, nhưng ký ức về nạn đói năm 1945 - thảm họa khiến hơn hai triệu người Việt Nam thiệt mạng vẫn còn vẹn nguyên. Cuốn sách “Sự thật

Ikigai - Chất Nhật Trong Từng Khoảnh Khắc

Ikigai - Chất Nhật Trong Từng Khoảnh Khắc Ikigai nghĩa là tìm kiếm mục đích sống của đời bạn được ghép từ ikiru (sống) và kai (thấy được hy vọng) là một khái niệm đã

Gián điệp và biệt kích: Nước Mỹ đã thất bại như thế nào trong cuộc chiến tranh bí mật ở miền Bắc Việt Nam

Cuốn sách Gián điệp và biệt kích: Nước Mỹ đã thất bại như thế nào trong cuộc chiến tranh bí mật ở miền Bắc Việt Nam của hai tác giả Kenneth Conboy và Dale Andradé

Sách - Lịch Sử Văn Minh Thế Giới Phần IV: Thời Đại Đức Tin - Will Durant (Bộ 6 Tập) (PACE Books)

Mô tả sản phẩm:Tác giả: Will Durant Biên dịch: Phạm Viêm Phương Bìa cứng: 2636 trang Khổ sách: 14 x 22cm Nhà phát hành: IRED Books Nhà xuất bản: NXB Khoa Hoc - Xã Hội

Đời muối: Lịch sử thế giới

ĐỜI MUỐI: Lịch sử thế giới - NEW YORK TIMES BESTSELLER (65,897 lượt đánh giá trên Goodreads) “Homer gọi muối là vật chất thần thánh, Plato miêu tả muối là vật mà các vị thần

Chiến Tranh Hoa Hồng: Sự Sụp Đổ Của Nhà Plantagenet Và Sự Trỗi Dậy Của Nhà Tudor

Chiến Tranh Hoa Hồng - Sự Sụp Đổ Của Nhà Plantagenet Và Sự Trỗi Dậy Của Nhà Tudor THÔNG TIN TÁC GIẢ: Dan Jones là một nhà sử học, phát thanh viên và nhà báo

Lược Sử Trái Đất - Bốn Tỷ Năm Trong Tám Chương

Lược Sử Trái Đất - Bốn Tỷ Năm Trong Tám Chương Bạn đã biết gì về những thứ nằm phía dưới bàn chân mình? Có thể, nơi bạn đang đứng đã từng bị “nấu

Quyền lực Mỹ trong quan hệ ngoại giao tiếp cận từ góc độ lịch sử và văn hóa - bản in 2024

Kể từ khi lập quốc, dưới bất kỳ thời tổng thống nào, thuộc Đảng Dân chủ hay Đảng Cộng hòa, nước Mỹ đều không ngừng mở rộng ảnh hưởng với mục tiêu nhất quán là

Life 3.0 – Loài Người Trong Kỷ Nguyên Trí Tuệ Nhân Tạo

Life 3.0 – Loài người trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo mở đầu bằng một câu chuyện giả tưởng đầy kịch tính về nhóm Omega – những nhà khoa học bí mật phát triển

Sách Thế Chiến Thứ Hai (Antony Beevor) - BẢN QUYỀN

THẾ CHIẾN THỨ HAI - BIÊN NIÊN SỬ TOÀN DIỆN VÀ HẤP DẪN VỀ CUỘC XUNG ĐỘT TỒI TỆ NHẤT LỊCH SỬ NHÂN LOẠI Một bản tường thuật xuất sắc và vĩ đại của nhà

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới - Phần I - Di Sản Phương Đông (Bộ 3 tập)

Nhà xuất bản: Khoa học xã hội Kích thước: 15 x 23 cm Tác giả: Will Durant Dịch giả: Huỳnh Ngọc Chiến Loại bìa: Bìa cứng ------------ Lịch Sử Văn Minh Thế Giới - Phần

Chiến Tranh Hoa Hồng Giữa Lancaster Và York - Cuộc Chiến Vương Quyền Anh Quốc

Chiến Tranh Hoa Hồng Giữa Lancaster Và York - Cuộc Chiến Vương Quyền Anh Quốc Nguồn tư liệu hấp dẫn và chi tiết về một trong những giai đoạn lịch sử tàn khốc nhất anh

Bộ Sách Lịch Sử Châu Phi: Red Nile - Tiểu Sử Của Dòng Sông Vĩ Đại Nhất Thế Giới + Phi Châu Thịnh Vượng - Lịch Sử 5000 Năm Của Sự Giàu Có, Tham Vọng Và Nỗ Lực (Tặng Kèm Boxset)

Bộ Sách Lịch Sử Châu Phi: Red Nile - Tiểu Sử Của Dòng Sông Vĩ Đại Nhất Thế Giới + Phi Châu Thịnh Vượng - Lịch Sử 5000 Năm Của Sự Giàu Có, Tham Vọng

Sách Lịch sử tư tưởng tôn giáo Trung Quốc (từ cổ đại đến đầu thế kỷ XX) – Vương Trị Tâm

Thông Tin Chi Tiết - Tác Giả: Vương Trị Tâm - Dịch Giả: Ngô Trần Trung Nghĩa - Số Trang: 284 trang - Nhà xuất bản: Văn Học - Nhà phát hành: Lyceum - Ngày

SAPIENS - LƯỢC SỬ LOÀI NGƯỜI BẰNG TRANH Tập 1 và Tập 2

SAPIENS - LƯỢC SỬ LOÀI NGƯỜI BẰNG TRANH Tập 1 và Tập 2 ------------ TẬP 2 của loạt truyện tranh chuyển thể từ tác phẩm "Sapiens - Lược sử loài người" của tác giả Yuval

Cuộc chiến xứ Gallia - Julius Caesar (Nghệ thuật chiến tranh và ngoại giao của Julius Ceasar)

CUỘC CHIẾN XỨ GALLIA – Nghệ thuật chiến tranh và ngoại giao của Julius Ceasar Julius Caesar, một trong những nhân vật lịch sử vĩ đại nhất của La Mã, không chỉ nổi tiếng với

Lịch Sử Châu Âu - Norman Davies (Tái Bản)

Lịch Sử Châu Âu Norman Davies mang lại cho chúng ta một pho sử đồ sộ và đầy tham vọng về châu Âu từ thời Cổ đại đến thời Hiện đại, với văn phong nghiêm

ĐẾ CHẾ ATLANTIS VÀ NHỮNG VƯƠNG QUỐC BIẾN MẤT (Bằng chứng mới về những bí mật thời cổ đại) – Frank Joseph – Tân Việt (bìa mềm)

“Chỉ trong một ngày một đêm, toàn bộ Atlantis đã chìm sâu xuống đáy biển.” – Plato, năm 360 TCN Kể từ lần đầu tiên triết gia thời Hy Lạp cổ đại Plato mô tả

Bộ sách lịch sử văn minh các quốc gia Trung Quốc- Ấn Độ - Ả Rập

Sách lịch sử hay về nhân loại chứa đựng một khối lượng kiến thức khổng lồ. Chúng không chỉ đơn giản là các dấu mốc về sự kiện, cuộc sống, con người mà hơn hết

Cuốn Sách Về Lịch Sử Hấp Dẫn: Thế Giới Ba Không

Cuốn Sách Về Lịch Sử Hấp Dẫn: Thế Giới Ba Không “Chúng ta đủ may mắn khi được sinh ra trong một thời đại của các cơ hội lớn – thời đại của công nghệ

[Bìa cứng in 100 cuốn] LỊCH SỬ THẾ GIỚI QUA 100 HIỆN VẬT - Neil MacGregor - Nguyễn Tuấn Bình dịch - Omega Plus - NXB Tri Thức.

Ông bà ta có câu thật hay “Trăm nghe không bằng một thấy”. Đó chính là chức năng của bảo tàng, nơi trưng bày và lưu giữ tài liệu, hiện vật về lịch sử, văn

LỊCH SỬ FLORENCE - THAM VỌNG VÀ QUYỀN LỰC KIẾN TẠO THỜI KỲ PHỤC HƯNG - NICOLLO MACHIAVELLI (sách bìa cứng)

LỊCH SỬ FLORENCE - THAM VỌNG VÀ QUYỀN LỰC KIẾN TẠO THỜI KỲ PHỤC HƯNG - NICOLLO MACHIAVELLI (sách bìa cứng) Xuyên suốt tám quyển đi sâu vào lịch sử Florence, trải dài từ nguồn

Lược Sử Và Nguồn Gốc Của Trái Đất (Life)

TÁC GIẢ: Elli Woollard & Dorien Brouwers Người dịch: 1980Edu THÔNG TIN XUẤT BẢN: Kích thước: 16x23 Số trang: 52 Mã EAN: 8936066698252 NXB liên kết: NXB DÂN TRÍ Sách do Công ty TNHH Văn

Lược sử phát triển dân quyền nhật bản

Bản dịch tiếng Việt cuốn “Lược sử phát triển dân quyền Nhật Bản” dựa theo bản tiếng Nhật do Uehara Etsujirō biên soạn, Seikyusha xuất bản tại Tokyo năm 1916. Uehara Etsujirō (1877 - 1962)

Lịch sử các nền văn minh

LỊCH SỬ CÁC NỀN VĂN MINH - GLOBERAMA Con người - loài sinh vật duy nhất trên Trái đất có được điều kỳ diệu của tạo hóa, đã dùng trí khôn của mình bước lên

Sử Ký - Bản Kỷ - Biểu

Mã hàng 8935212361132 Tên Nhà Cung Cấp Đinh Tị Tác giả Tư Mã Thiên NXB NXB Văn Học Năm XB 2022 Ngôn Ngữ Tiếng Việt Trọng lượng (gr) 750 Kích Thước Bao Bì 24 x

Sapiens: Lược Sử Loài Người Bằng Tranh Tập 3 - Những Chủ Nhân Của Lịch Sử - Omega Plus

SAPIENS: LƯỢC SỬ LOÀI NGƯỜI BẰNG TRANH Tập 3: Những chủ nhân của lịch sử Tác giả: Yuval Noah Harari, David Vandermeulen, Daniel Casavane Dịch giả:Ái Khanh BTV thực hiện: Ngô Tuấn NỘI DUNG CHÍNH

Lịch Sử Thế Giới Qua 100 Hiện Vật - AL

Lịch Sử Thế Giới Qua 100 Hiện Vật NỘI DUNG CHÍNH: Kể lại câu chuyện lịch sử nhân loại thông qua 100 hiện vật đặc sắc tại Bảo tàng Anh, nơi được coi là “kho

Bách Khoa Thư Lịch Sử - Từ Tiền Sử Đến Thời Hiện Đại ( Bìa Mềm ) - Tái Bản

Bách Khoa Thư Lịch Sử - Từ Tiền Sử Đến Thời Hiện Đại ( Bìa Mềm ) - Tái Bản Hãy cùng khám phá những sự kiện nổi bật trong dòng lịch sử thế giới

(Sách đoạt giải quốc gia 2024, bìa cứng áo ôm, phụ lục in màu) PHI CHÂU THỊNH VƯỢNG: Lịch sử 5.000 năm của sự giàu có, tham vọng và nỗ lực - Martin Meredith - Omega Plus

PHI CHÂU THỊNH VƯỢNG – LỊCH SỬ 5000 NĂM CỦA SỰ GIÀU CÓ, THAM VỌNG VÀ NỖ LỰC Cuốn sách là bức tranh toàn cảnh 5.000 năm lịch sử của lục địa châu Phi rộng

CUỘC CHIẾN XỨ GALLIA - Nghệ Thuật Chiến Tranh Và Ngoại Giao Của Julius Ceasar - Julius Ceasar (bìa mềm)

CUỘC CHIẾN XỨ GALLIA - Nghệ Thuật Chiến Tranh Và Ngoại Giao Của Julius Ceasar - Julius Ceasar (bìa mềm) - Giá bìa: 240.000đ Julius Caesar, một trong những nhân vật lịch sử vĩ đại

Lawrence Xứ Ả-Rập: Chiến Tranh, Thủ Đoạn, Sự Điên Rồ Của Đế Quốc Và Qúa Trình Hình Thành Trung Đông Hiện Đại

Lawrence Xứ Ả-Rập: Chiến Tranh, Thủ Đoạn, Sự Điên Rồ Của Đế Quốc Và Qúa Trình Hình Thành Trung Đông Hiện Đại ------------ Lawrence Xứ Ả-Rập: Chiến Tranh, Thủ Đoạn, Sự Điên Rồ Của Đế

Sapiens - Lược Sử Loài Người Bằng Tranh - Tập 2 : Những Trụ Cột Của Nền Văn Minh

Bộ truyện tranh này được chuyển thể từ cuốn sách best-seller “Sapiens: Lược sử loài người” của tác giả nổi tiếng Yuval Harari. Harari đã hợp tác với các nghệ sĩ truyện tranh nổi tiếng

Đời Muối: Lịch Sử Thế Giới

Đời Muối: Lịch Sử Thế Giới ------------ ĐỜI MUỐI: Lịch sử thế giới - NEW YORK TIMES BESTSELLER (65,897 lượt đánh giá trên Goodreads) “Homer gọi muối là vật chất thần thánh, Plato miêu tả

Sách - Lược Sử Tôn Giáo (Nhã Nam HCM)

THÔNG TIN PHÁT HÀNH: Công ty phát hành: Nhã Nam Tác giả: Richard Holloway Nhà xuất bản: NXB Thế Giới Năm xuất bản: 2019 Số trang: 308 GIỚI THIỆU SÁCH Hơn bảy tỷ người trên

LỊCH SỬ CHỮ QUỐC NGỮ (1615-1919) - Phạm Thị Kiều Ly - Omega Book

Phát triển từ luận án tiến sĩ, bảo vệ năm 2018 tại Đại học Sorbonne Nouvelle (Cộng hòa Pháp) và được trao giải thưởng luận án năm 2020 của GIS Asie (Groupement d'intérêt scientifique Études

LƯỢC SỬ NGÔN NGỮ

Daniel L. Everett cho rằng những ngôn ngữ mà chúng ta đang sử dụng không đơn thuần là sản phẩm của hơn một triệu năm tiến hóa mà còn là thứ vũ khí giúp loài

Sách - Bản đồ tài nguyên Thế Giới (Nhã Nam HCM)

Tác giả: Masanori Tobita Người Dịch: Đặng Thị Nga NXB: Văn Học Năm XB: 2023 Kích Thước: 20.5 x 14 cm Số trang: 324 Cuốn sách không thể bỏ qua khi muốn tìm hiểu các

DẤU CHÂN CHIẾN TRANH - David Biggs – Việt Lê dịch – Phanbook – NXB Đà Nẵng

Dấu chân ch/iến tr/anh là một công trình về lịch sử môi trường, lấy bối cảnh tại Việt Nam. Tác phẩm này tập trung nghiên cứu hoạt động q/uân s/ự, chính trị – xã hội

(Tái bản 2024) SỤP ĐỔ - CÁC XÃ HỘI ĐÃ THẤT BẠI HAY THÀNH CÔNG NHƯ THẾ NÀO?-Jared Diamond - Hà Trần dịch- Omega plus -NXB Thế giới

SỤP ĐỔ Các Xã Hội Đã Thất Bại Hay Thành Công Như Thế Nào NỘI DUNG CHÍNH Với phương pháp đa ngành cùng khối lượng kiến thức khổng lồ, Jared Diamond đã hoàn thành kiệt

Trò Chơi Quyền Lực - Quá Khứ, Hiện Tại Và Tương Lai Của Trật Tự Thế Giới (Ngô Di Lân) - Omega Plus

Trò chơi quyền lực – Quá khứ, hiện tại và tương lai của trật tự thế giới Tác giả: Ngô Di Lân BTV: Nguyễn Hương NỘI DUNG CHÍNH “Trò chơi quyền lực – Quá khứ,

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới - Will Durant - 11 phần (45 tập) - Sách IRED Books

Tác phẩm: LỊCH SỬ VĂN MINH THẾ GIỚI – Will Durant – TOÀN TẬP 11 PHẦN (45 tập) Tác giả: Will Durant (từ Phần I đến Phần VI); Will & Ariel Durant (từ Phần VII

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới - Phần V: Thời Kỳ Phục Hưng (Bộ 3 Tập)

Lịch Sử Văn Minh Thế Giới - Phần V: Thời Kỳ Phục Hưng (Bộ 3 Tập) Phần V - Thời kỳ Phục hưng, Will Durant phân tích vai trò then chốt của nước Ý trong

PETER ĐẠI ĐẾ - SỰ TRỖI DẬY CỦA ĐẾ QUỐC NGA

THÔNG TIN TÁC GIẢ: Robert K. Massie là một tác giả, nhà Sử học người Mỹ nổi tiếng, đặc biệt được biết đến các tác phẩm lịch sử về các nhân vật Hoàng gia Nga.

Sách - Talleyrand - Bậc thầy của nền ngoại giao chính trị

Talleyrand - Bậc thầy của nền ngoại giao chính trị Lời giới thiệu Talleyrand - Bậc thầy của nền ngoại giao chính trị là một trong ba công trình kinh điển trong sự nghiệp sáng

Thành Cát Tư Hãn

Thành Cát Tư Hãn Tác giả: Du Trí Tiên - Chu Diệu Đình Nhà xuất bản: NXB Văn Học Công ty phát hành: Văn Lang Số trang: 1036 Hình thức bìa: Bìa cứng Ngày xuất

Sách Kiến thức căn bản cần biết - Theo dòng lịch sử khoa học (TB 2022) - Nhã Nam - BẢN QUYỀN

Tác giả: Ivan Kiriow, Léa Milsent Dịch giả: Danh Việt Nhà xuất bản: Thế Giới Số trang: 320 Kích thước: 19,5 x 23,5 cm Ngày phát hành: 08-2022 Một cuốn sách giúp cung cấp thông

TƯ TRỊ THÔNG GIÁM biên niên sử 5000 năm Trung Quốc - Tư Mã Quang - Bìa cứng bọc giấy gấm vân rồng - tập 6

Đây là bộ sử vĩ đại của Tư Mã Quang, đi cùng năm tháng với Sử ký của Tư Mã Thiên. Sau này ta có đủ là vốn quý. Bộ Tư trị thông giám do

THE RENAISSANCE – Tác phẩm phê bình lý luận kinh điển về văn hóa thời Phục Hưng – Walter Pater - Book Hunter

Đi ngược dòng lịch sử văn hóa phương Tây, The Renaissance của Walter Pater không chỉ đơn thuần là một tuyển tập tiểu luận phê bình nghệ thuật, mà là một hành trình tinh tế

HÀNH TRÌNH NHÂN LOẠI NGUỒN GỐC CỦA THỊNH VƯỢNG VÀ BẤT BÌNH ĐẲNG

Đây là cuốn sách với góc nhìn mới về hành trình phát triển của nhân loại mà bất kì độc giả phổ thông, những nhà nghiên cứu, những nhà hoạch định chính sách yêu thích,

Du Hành Vào Lịch Sử Thế Giới - Cách Mạng Tháng 10 Nga: Tiến Vào Cung Điện Mùa Đông

Sách lịch sử: Xứ Đông Dương (bìa cứng)

Sách lịch sử: Xứ Đông Dương (bìa cứng) ------------ Xứ Đông Dương là những hồi ức sống động của một người từng cai quản cả Đông Dương. Ông từng giữ những chức vụ quan trọng

ĐÔNG DƯƠNG CUỘC CHIẾN TIỀN TỆ 1946-1954 – Jacques Despuech – Mai Yên Thi dịch – Trường Phương – NXB Thông tin và Truyền thông

Cuốn sách ĐÔNG DƯƠNG CUỘC CHIẾN TIỀN TỆ 1946-1954 được tác giả viết nhằm tưởng nhớ tất cả những người đã hy sinh trong cuộc chiến Đông Dương, một giai đoạn đau thương của lịch

Sử Ký Tư Mã Thiên (BV- Tái Bản)

Sử Ký Tư Mã Thiên Sử ký là bộ thông sử đầu tiên của Trung Quốc cổ đại. Bộ sử ký lưu giữ, chỉnh lí lại các tư liệu lịch sử vô cùng phong phú

(Bìa cứng) COMBO 2 CUỐN: NHỮNG KÌ QUAN CỦA THẾ GIỚI CỔ ĐẠI VÀ NHỮNG KÌ QUAN CỦA THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI – Tân Việt – NXB Văn học

Kì quan thế giới cổ đại là những viên ngọc quý được nhân loại muôn đời ngợi ca. Đó là những kiệt tác bất hủ minh chứng nỗ lực của con người trong việc đương

Trang đầu 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 Trang cuối